حالا دیگر قهوه از زادگاه خود در تپه‌های اتیوپی فاصله زیادی گرفته است. و امروزه در سرتاسر جهان کشت و تولید می‌شود. در این حرکت قهوه از اتیوپی به سایر نقاط جهان قهوه مسیر طولانی طی کرده، مورد اختلاف و مناقشه قرار گرفته و در برخی موارد هم وسواس و اختلاف نظر زیادی در مورد آن وجود داشته است. ریشه‌های آفریقایی قهوه به ما در گفتن داستان قهوه کمک زیادی می‌کند. در این نوشتار می‌خواهیم به این مسئله بپردازیم که آفریقا چگونه در تاریخچه سفر قهوه، محبوبیت آن و جایگاه فعلی آن در دنیا موثر بوده و کجای این قصه ایستاده است و تاریخچه قهوه در آفریقا را به صورت فشرده بررسی کنیم.
تاریخچه تجارت قهوه در آفریقا
زمانی که ریشه تجارت قهوه را ردیابی می‌کنیم به شاخ آفریقا می‌رسیم، شبه جزیره‌ای با ساحل‌های دریای عرب و خلیج عدن. طی قرن‌های متمادی تجارت مهمی در تنگه باب المندب معروف به دروازه اشک، بین اتیوپی و شبه جزیره غربی عربستان به ویژه در کشور یمن در جریان بود و رونق داشت. بازیگر اصلی در این امپراتوری‌های تجاری پادشاهی باستانی «آکسوم» بود. اعتقاد بر این بود که این امپراطوری در 150 پیش از میلاد مسیح تأسیس شده است و مرکز آن همان مکانی است که اکنون به عنوان اریتره و اتیوپی شمالی می‌شناسیم. هنوز هم اگر بخواهیم بگوییم بهترین قهوه دنیا مال کدام کشور است به نام‌هایی چون عربستان و اتیوپی در میان غول‌های قهوه دنیا برمی‌خوریم.
Aksum از موهبت دسترسی مستقیم به رودخانه نیل بالا و دریای سرخ در قرن سوم تا ششم برخوردار بوده و بزرگترین بازار در شمال آفریقا محسوب می‌شود. تجارت این کشور به جغرافیایی که امروز ما به عنوان سومالی، جیبوتی، سودان، مصر، یمن و عربستان سعودی می‌شناسیم گسترش یافته است. بازرگانان با استفاده از محصولات کشاورزی از جمله نمک، عاج صدف لاک پشت، طلا، زمرد، ابریشم و ادویه‌جات در سراسر منطقه به تجارت می‌پرداختند و قدرت و ثروت را به این پادشاهی می‌بخشیدند.
با این حال آنها نمی توانستند در مقابل امپراطوری اسلامی در حال گسترش یا همان خلافت اسلامی، که با تصرف کنترل دریای سرخ و اکثر رود نیل ، دست بالا را به دست آورده بود مقاومت کنند. امپراتوری اسلامی سپس شاهد یک قرن گسترش سریع در بسیاری از بخش‌های شمال آفریقا و اسپانیا تحت حاکمیت خلافت اموی بود.
تلاش خلافت اموی برای کنترل تجارت قهوه ادامه داشت. با این حال تا قرن 14 میلادی امپراتوری از تجارت با اتیوپی برای قهوه خود خسته شد. در عوض، آنها شروع به کشت قهوه خود با گیاهانی که از اتیوپی به یمن قاچاق شده بود کردند. این پادشاهی های باستانی در آفریقا در اموری مشابه پادشاهی‌ها و امپراطوری‌ها در سایر نقاط جهان درگیر بودند: تسخیر، تجارت و تلاش برای حفظ قدرت و انحصار خود. اما این چیزی است که با گذشت زمان تغییر می‌کند.
حاکمیت امپراتوری عثمانی بر قهوه
در طول 200 سال بعد قهوه به طور گسترده‌ای در مناطقی از یمن پرورش پیدا کرد که خط ساحلی را با شاخ آفریقا به اشتراک می‌گذاشت. این امر با ایجاد زمین‌های نسبتاً حاصلخیز، بارندگی و ارتفاعات زیاد در ارتفاعات اطراف موچا امکان‌پذیر بود. با تبدیل شدن قهوه به بخش مهمی از زندگی روزمره در امپراتوری، برای رشد و تجارت آن فواید اقتصادی زیادی حاصل شد. تا قرن شانزدهم، امپراتوری قدرتمند عثمانی یک انحصار قهوه ساخته بود که به شدت هم از آن محافظت می کرد. آنها حتی عمل جوشاندن انواع گیلاس‌های قهوه را برای استریل بذرها و جلوگیری از سرقت و کشت آنها در جای دیگر کشت می‌کردند.
یمن همچنین یک مکان استراتژیک در منطقه، درست در غرب شبه جزیره عربستان برای کشت و تجارت قهوه بود. بنادر شلوغ یمن، موچا و المخا، مسیرهای تجارت کاروان شتر را به دریای سرخ متصل کرده و دروازه صادرات قهوه به مصر، سوریه و فراتر از آن بود.
شاخ آفریقا برای بحث در مورد آغاز تجارت قهوه هیچ کم و کسری ندارد. این منطقه نه تنها زادگاه قهوه عربیکا بود، بلکه اولین جایی بود که قبل از گسترش تجارت قهوه صادرات آن به خارج از کشور رواج داشت.
سفر قهوه به سراسر جهان
داشتن انحصار تجارت قهوه ابزاری قدرتمند بود: قهوه پرتقاضا و پرسود بود. به شدت از آن محافظت می‌شد اما خیلی حیله‌گرانه هم دزدیده می‌شد. سقوط انحصار قهوه امپراتوری عثمانی هنگامی اتفاق افتاد که هلندی ها دانه‌های قهوه را از یمن در اواخر دهه 1600 به سرقت بردند. هلندی‌ها دانه‌های قهوه را از یمن به جزایر جاوا در اندونزی که مستعمره هلند بود بردند و در آنجا مزارع تجاری قهوه تاسیس کردند. آنها با استفاده از سرزمین جاوا و نیروی کار جاوایی، بر تجارت جهانی قهوه مسلط شدند.
استعمارگران نقش حیاتی در جهانی‌سازی قهوه داشتند. تمرکز قهوه از شمال آفریقا و خاورمیانه به سرتاسر جهان کشیده شد. پس از آن که قهوه مورد استقبال سایر کشورها قرار گرفت، این امر باعث شد که در سرتاسر مستعمرات کشورهای استعمارگر کشت و تولید شود.
تجارت برده‌داری به خصوص خرید و فروش برده‌ها در حوزه آتلانتیک نقش مهمی در شکل‌گیری تجارت قهوه ایفا کرد. تخمین زده می شود 11 میلیون آفریقایی در طی 400 سال به اجبار به آمریکا برده شدند. این بردگان نیروی کاری را تشکیل دادند که مستقیماً در رشد اقتصادی مستعمرات از طریق افزایش کالاهای تجاری، از جمله قهوه نقش داشت. این شامل مستعمرات انگلیس در هند غربی، مستعمرات فرانسه در هائیتی و مستعمرات اسپانیایی در سراسر آمریکای لاتین بود. برزیل که توسط پرتغال استعمار شد تا دهه 1830 تولید کننده برتر قهوه در سرتاسر دنیا بود و برای کشت و تولید 30٪ قهوه جهان به کار برده‌های سیاهپوست و بومی متکی بود. استعمارگران نه تنها از گیاهان، بلکه از زندگی و معیشت اهالی آفریقا نهایت استفاده را بردند تا از رشد چشمگیر قهوه اطمینان حاصل کنند.
قدر و منزلت قهوه در اتیوپی و آفریقا
