چای یا قهوه: شباهت‌ها و تفاوت‌های فرهنگی که نمی‌دانستید

در سال‌های اخیر، قهوه اسپشیالیتی یک مسیر طولانی‌ را طی کرده و با رشد سریع خود در سطح جهانی، تحولاتی چشمگیر در صنعت قهوه ایجاد کرده است. این روند در کشورهای مختلف ادامه دارد و در هر گوشه‌ای از جهان، از صنعت قهوه تخصصی نشانه‌هایی از نوآوری و پیشرفت دیده می‌شود. با این حال، بسیاری از صنایع دیگر به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از این روند تأثیر پذیرفته‌اند. یکی از این صنایع که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته، صنعت چای است.

چای، که سابقه‌ای ۲۷۰۰ ساله از چین دارد، به‌عنوان یک نوشیدنی با تاریخچه‌ای کهن و غنی، از مراسم‌های باستانی تا مصرف روزمره، به بخشی از زندگی فرهنگی مردم تبدیل شده است. این نوشیدنی به مفاهیمی همچون مهمان‌نوازی، حضور ذهن و آرامش وابسته است؛ مفاهیمی که در بسیاری از جنبه‌های قهوه تخصصی نیز به چشم می‌خورند. پس شاید به‌نظر برسد که قهوه و چای در ظاهر از هم متفاوت باشند، اما در دل خود شباهت‌هایی دارند که کمتر به آن‌ها توجه شده است. برای بررسی این شباهت‌ها، با متخصصان مختلفی صحبت کرده‌ایم، از جمله «لی دی»، مالک چایخانه Zeng Yun در چین، «جورج دلیکریستوس»، یکی از مالکان Loud Bean Roasters، و «دارماراج نارندراناث»، مشاور مستقل صنعت چای.

مراسم‌ های چای در کشورهای مختلف

اگرچه آداب نوشیدن چای تأثیر زیادی بر فرهنگ قهوه اسپشیالیتی نداشته‌، اما می‌توانند برای صنعت قهوه الهام‌ بخش باشند. مفاهیم پایه‌ای مثل دقت در جزئیات، توجه به حس‌ها، و لحظات خاص حضور ذهن در مراسم‌های چای در بسیاری از فرهنگ‌ها، به‌ویژه در کشورهای آسیایی، اهمیت زیادی دارند. در چین، چای چیزی فراتر از یک نوشیدنی ساده است. در مراسم‌های چای سنتی، جزئیات زیادی مانند نوع پوشش، نحوه چیدمان میز و صندلی‌ها، و حتی انتخاب ظروف اهمیت دارند. «لی دی» می‌گوید:

«در دهه گذشته، توجه به زیبایی‌شناسی مراسم‌های چای در چین بیشتر شده است. حتی چیدمان صندلی‌ها و نحوه سرو چای خود یک هنر به‌شمار می‌رود.»

نمونه‌هایی از مراسم‌های مشهور چای در کشورهای مختلف:

• ژاپن: مراسم «سادو» یا «چانو‌یو» که در آن، بر آماده‌سازی دقیق و سرو چای سبز تأکید می‌شود.
• کره جنوبی: مراسم «داریه» که به معنای آداب و رسوم چای است، با سرو چای‌هایی همچون «پوئر» یا چای سبز.

در مقابل، مراسم‌های قهوه، به‌ویژه در سطح جهانی، نادرتر هستند، اما یکی از استثنائات در اتیوپی با نام «بونا کوئلا» شناخته می‌شود. این مراسم، برخلاف مراسم‌های رسمی چای، بیشتر یک مراسم اجتماعی است که در آن مهمان‌ها و میزبان در فضای دوستانه و صمیمی‌تری دور هم جمع می‌شوند. برای اطلاعات بیشتر در مورد اهمیت جزئیات در سرو قهوه، از جمله توجه به حس‌ها و حفظ کیفیت طعم، می‌توانید سری به مقاله سرو آب کنار قهوه بزنید.

جورج دلیکریستوس بر این باور است که: «سازمان‌دهی روتین‌های کوچک با قهوه می‌تواند افراد بیشتری را به دنیای قهوه نزدیک‌تر کند. این کار روزمرگی‌ها را لذت‌بخش‌تر می‌کند.» این ایده، بازتابی از همان حضور ذهنی است که در مراسم‌های چای به‌طور سنتی وجود دارد و می‌تواند کلیدی برای فروشگاه‌هایی باشد که به فروش دانه مرغوب قهوه مشغولند. 

مراسم‌های چای در کشورهای مختلف

سنجش کیفیت

برای اینکه یک قهوه یا چای در دسته «اسپشیالیتی» قرار بگیرد، باید از لحاظ کیفیت در سطح بالا باشد. در این میان، عواملی مانند اقلیم، خاک، شیوه برداشت و فرآوری در هر دو صنعت نقش حیاتی دارند. سیستم امتیازدهی انجمن قهوه تخصصی ($SCA$) به‌عنوان یک استاندارد جهانی برای ارزیابی کیفی دانه قهوه تازه برشته شناخته می‌شود. اما برخلاف قهوه، هیچ استاندارد جهانی برای ارزیابی کیفیت چای وجود ندارد:

• چین: نوع چای، منطقه کشت، فصل برداشت و فرآوری اهمیت دارند.
• ژاپن: نوع چای، منطقه تولید و درجه‌بندی‌های مختلف برای ارزیابی استفاده می‌شوند.
• تایوان: تمرکز روی منطقه، کوهستان و فصل برداشت است.
• هند، سریلانکا و آفریقا: چای‌های سیاه بر اساس اندازه برگ‌ها و فرآیندهای مختلف طبقه‌بندی می‌شوند.

دارماراج نارندراناث، مشاور مستقل صنعت چای، تفاوت‌ها را در ظاهر محصول می‌بیند: «در چای‌های کیسه‌ای، ویژگی‌هایی مانند درخشش و شفافیت مایع اهمیت دارد، اما در چای برگ‌درشت، ظاهر برگ‌ها بعد از دم‌آوری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.» انجمن چای تخصصی اروپا ($ESTA$) در حال تلاش برای تعریف شاخص‌های مشخصی برای قهوه اسپشیالیتی است.

روش‌های دم‌آوری

در هر دو صنعت، دقت در جزئیات و نحوه آماده‌سازی اهمیت زیادی دارد. اما متغیرهای دم‌آوری در قهوه و چای کمی متفاوت هستند. جورج دلیکریستوس می‌گوید: «در قهوه اسپشیالیتی، سه متغیر اصلی برای عصاره‌گیری خوب وجود دارد: اندازه آسیاب، زمان استخراج و دمای آب.» این اصول برای کسانی که به‌دنبال خرید قهوه برای قهوه ساز یا خرید قهوه مرغوب هستند، حیاتی است. «لی دی» این اصول را در چای تأیید می‌کند، اما با تفاوت‌هایی در دما: «ما معمولاً چای را با دمای ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد دم می‌کنیم، ولی این بستگی به نوع چای دارد. برای بعضی از چای‌ها، زمان دم‌آوری و ظروف خاصی مورد نیاز است تا بهترین طعم حاصل شود.

همکاری‌های بیشتر میان قهوه و چای

با توجه به پیشرفت‌های اخیر در صنایع قهوه و چای تخصصی، بسیاری از فعالان این دو صنعت، به‌ویژه در مسابقات و رویدادها، به دنبال همکاری و تبادل تجربیات هستند. به‌طور مثال، باریستاها در مسابقات لاته آرت با ماچا و تست چای فنجانی شرکت می‌کنند که می‌تواند زمینه‌ساز یک هم‌افزایی بیشتر باشد.

استیو لاوگروو، عضو هیئت‌مدیره انجمن چای تخصصی اروپا (ESTA)، می‌گوید:

«تعداد بیشتری از باریستاها در مسابقات لاته آرت با ماچا و تست چای فنجانی شرکت می‌کنند. این روند احتمالاً ادامه پیدا می‌کند و باعث تقویت حس جامعه و ارتباط بین فعالان چای تخصصی می‌شود.»

حرکت به سوی آگاهی و حضور ذهن

حرکت به سمت حضور ذهن و آگاهی در دنیای قهوه تخصصی یکی از روندهای جالب است که اخیراً در حال گسترش است. یکی از نمونه‌های جالب این روند، تجربه‌های قهوه به سبک «اوماکاسه» است، جایی که باریستا با انتخاب خود، قهوه‌هایی خاص را برای مهمان‌ها سرو می‌کند. همچنین مصرف‌کنندگان قهوه به‌طور فزاینده‌ای به دنبال طعم‌های پیچیده‌تر و تجربه‌های حسی متنوع هستند. هرچند تمرکز این مقاله بر اشتراکات فرهنگی و کیفی است، اما برای بررسی دقیق‌تر تأثیر شیمیایی این دو نوشیدنی، مقاله تأثیر چای و قهوه روی مغز را از دست ندهید. و در نهایت اگر کنجکاو هستید بدانید که این دو رقیب دیرینه در بازار جهانی چه جایگاهی دارند، مطالعه مقاله چای محبوب‌تر است یا قهوه می‌تواند دیدگاه جامعی به شما بدهد.

خلاصه مطلب

همان‌طور که در این مقاله دیدیم، مسیر رشد سریع و چشمگیر قهوه اسپشیالیتی، هرچند که ظاهراً با دنیای سنتی چای متفاوت است، اما در مفاهیم اصلی یک هم‌سویی عمیق دارد. در واقع قهوه و چای در حال تبدیل شدن به دو روی یک سکه هستند؛ یک روی آن، دقت علمی و فرآوری قهوه، و روی دیگر، آرامش و حضور ذهنی مراسم‌های چای است.